خلاصه مدیریتی
برنامه استراتژيک، بستر يا چارچوبي است برای عملي ساختن تفكر استراتژيک و هدايت عملياتي كه منجر به تحقق نتايج مشخص و برنامهريزي شده، شود. از برنامهريزي استراتژيك مي‌توان به‌عنوان ابزاري براي رساندن سازمان به وضعيت مطلوب ياد کرد. انتخاب استراتژي‌هاي مناسب مستلزم شناخت دقيق از وضعيت موجود، داشتن تصوير شفاف از وضعيت مطلوب و توانايي بازشناسي شکاف‌هاي بين اين دو وضعيت است. براي درک وضعيت موجود (درون و برون‌سازمانی)، از ابزارهاي مختلف مي‌توان استفاده کرد.دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت، ضمن داشتن جایگاهی راهبردی و کلان در حوزه آموزش پزشکی کشور، براي کسب موفقيت‌هاي روزافزون نيازمند بهره‌گيري از فرصت‌ها و نقاط قوت براي مواجه با تهديدها و نقاط ضعف مي‌باشد.
موضوع کليدي در رابطه با دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت، هدف غايي اين دفتر مي‌باشد. این دفتر (گروه) به دليل تازه تأسیس بودن هنوز دورنما و مأموریت مشخصي ندارد. بطور کلی هدف از فعالیت این دفتر (گروه) چیست؟ آیا هدف اصلی مرکز ملی تحقیقات راهبردی از تأسیس این دفتر (گروه) توسعه فعالیت‌های راهبردی آینده‌نگرانه حوزه سلامت بوده است؟ نقش این دفتر (گروه) در فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی حوزه آینده سلامت چيست؟ و سؤالات بی‌شمار ديگري که پاسخگويي به آن‌ها نيازمند شناخت دقيق و کامل وضعيت موجود جهت ترسيم چشم‌انداز و مأموریت این دفتر مي‌باشد.
تدوين برنامه استراتژيک دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت با بهره‌گيري از رويکرد تفکر استراتژيک در سه فاز شناسايي، تحليل و ارزيابي وضع موجود، تبيين دورنما و تدوين اهداف و راهبردهاي کلان صورت مي‌گيرد. در فازهای بعدی، تدوین اهداف میان‌مدت و اقدامات عملیاتی در دستور کار این گروه قرار خواهد گرفت. در راستاي تدوين برنامه استراتژيک دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت با رويکرد تفکر استراتژيک تاکنون جلساتي در کميته مشورتي برگزار شده است. در ادامه گزارش فاز اول مربوط به شناسايي، تحليل و ارزيابي وضع موجود دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت ارائه مي‌شود.
مقدمه
برنامهريزي استراتژيک نوعي نگرش يا ديدگاه منظم و تحليلي است که به‌طورکلی به بررسي سازمان و اهدافش، با توجه به محيط ميپردازد. برآورد نقاط قوت و ضعف درون سازمان و مقايسه توانايي سازمان با سازمان‌هاي رقيب نيز به راهنمايي و هدايت مديران در برنامهريزيهاي استراتژيک کمک ميکند. برنامهريزي استراتژيک دو وظيفه اصلي را دنبال ميکند، ايجاد ديدگاهي يکپارچه، هماهنگ شده و منظم از مسير و جهتي که سازمان قصد طي کردن آن را دارد و ايجاد تسهيلات و امکاناتي به‌منظور هماهنگي و سازش با محيط درحال تغيير.برنامه استراتژيک، بستر يا چارچوبي است برای عملي ساختن تفكر استراتژيک و هدايت عملياتي كه منجر به تحقق نتايج مشخص و برنامهريزي شده، شود. فرآيندي است كه طي آن مديران ارشد اجرايي و عملياتي برنامهريزي استراتژيک سازمان را طراحي مي‌كنند. مهم‌ترین ويژگي اين فرآيند در ماهيت كار گروهي آن نهفته است. زيرا در قالب چنين فرآيند و كارگروهي است كه اعتقاد و باور به استراتژي سازمان شكل مي‌گيرد و افراد درگير در اين فرآيند، احساس تعلق و مالكيت نسبت به آن پيدا مي‌كنند. بعلاوه چنين فرآيندي باعث تسهيل مرحله استقرار استراتژي سازمان ميگردد.
هر سازماني لاجرم براي هدايت منطقي فعاليت‌هاي خود نوعي از انواع برنامهريزي استراتژيک را به‌عنوان ابزار مديريتي لازم بايستي انتخاب کند. يکي از وظايف اصلي و خطير مديران، برنامهريزي مي‌باشد. اين وظيفه کليدي بر نحوه انجام ساير وظايف نظير سازماندهي، هماهنگي، کنترل و رهبري اثرگذار است.
آينده قابل پيشبيني نيست، اما نکته قابل توجه اين است که مديران سازمانها ميتوانند خود را براي مقابله با آن آماده کنند و اين آمادگي سبب ايجاد مزیت رقابتی ميگردد. رسيدن به موفقيت بدون داشتن مقصد، هرگز اتفاق نمي‌افتد. بين وضعيت فعلي سازمان و جايي که سازمان مي‌خواهد در آينده به آن برسد، شکاف وجود دارد. بدون درنظر گرفتن اين شکاف و ايجاد آمادگي سيستمي در تمام ارکان سازمان براي پرکردن اين شکاف و تعيين مسير مناسب و درست براي عبور از اين وضعيت گذار، سازمان هرگز نمي‌تواند به موفقيتي که به دنبال آن مي‌باشد برسد و از طرفي رقبا با سرعتي سريع‌تر و مسيري امنتر به سمت هدف حرکت کرده و سبب ايجاد مزيت رقابتي براي سازمان خود مي‌گردند. اين وضعيت مطلوب (چشم‌انداز)، هدفي است بلندمدت و آرماني که سازمان با توجه به ويژگي‌هاي داخل و محيط خارج درنظر گرفته و منابع و انرژي خود را براي رسيدن به آن به‌کار مي‌گيرد.
ضرورت تدوین برنامه استراتژیک دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت
از برنامهريزي استراتژيك مي‌توان به‌عنوان ابزاري براي رساندن سازمان به وضعيت مطلوب ياد کرد. انتخاب استراتژي‌هاي مناسب مستلزم شناخت دقيق از وضعيت موجود، داشتن تصوير شفاف از وضعيت مطلوب و توانايي بازشناسي شکاف‌هاي بين اين دو وضعيت است. براي درک وضعيت موجود (درون و برون سازماني)، از ابزارهاي مختلف مي‌توان استفاده کرد. نتيجه ارزش‌گذاري به شناخت درون سازمان منجر به تنظيم فهرست قوت‌ها و ضعف‌هاي سازماني و پررنگ نمودن شايستگي‌ها و توانمندي‌هاي سازمان مي‌شود. همچنين بررسي شناخت برون سازمان ما را به فهرستي از فرصت، تهديدها و چالش‌هاي مورد انتظار هدايت ميکند.تعيين وضعيت مطلوب نيازمند حصول درک روشني از آينده است. لذا مطالعات آينده‌شناسي مي‌تواند مفيد واقع شود. شناسايي آينده‌هاي ممکن، محتمل و باورکردني و تشکيل سناريوهاي مختلف از آينده، امکان متصور نمودن يک آينده مطلوب را ميسر مي‌سازند. پس از ترسيم چشم‌انداز وضعيت مطلوب، و بررسي ديدگاه‌هاي ذينفعان تنظيم اهداف کلان مورد انتظار لازم است صورت پذيرد.
برنامهريزي استراتژيک فرآيندي است که اکثر سازمانها و شرکت‌هاي موفق و صاحب‌نام دنيا از آن براي هدايت و پيشبرد برنامه‌ها و فعاليت‌هاي خود با افق ديد بلندمدت و درجهت دستيابي به اهداف و تحقق مأموریت سازماني بهره مي‌گيرند. اين نوع برنامهريزي اگر به درستي تدوين شود، به انتخاب استراتژي‌هايي منجر مي‌شود که درصورت اجراي صحيح و به‌موقع، تعالي و پيشتازي سازمان را به ارمغان مي‌آورد.
دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت ضمن بهره‌گیری از جایگاه مناسب و راهبردی خود براي پاسخ درخور به فلسفه وجودی و رسالتش نيازمند بهره‌گيري از فرصت‌ها با تمرکز بر نقاط قوت خود براي مواجهه با تهديدها و انجام اقدامات بهبود(کاهش نقاط ضعف) مي‌باشد.
موضوع کليدي در رابطه با دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت، تعيين شناسايي ضرورت‌هاي ادامه فعاليت اين پرديس و تعيين هدف غايي آن مي‌باشد. نقش مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی در دستيابي دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت به اهداف خود چيست؟ و سؤالات بی‌شمار ديگري که پاسخگويي به آن‌ها نيازمند شناخت دقيق و کامل وضعيت موجود جهت ترسيم چشم‌انداز و مأموریت دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت است.
مراحل اجرايي برنامهريزي استراتژيک دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت
برنامهريزي استراتژيک نوعي نگرش يا ديدگاه منظم و تحليلي است که به‌طورکلی به بررسي سازمان و اهدافش، باتوجه به محيط می‌پردازد. يك برنامه استراتژيک، بستر يا چارچوبي است براي عملي ساختن تفكر استراتژيک و هدايت عملياتي كه منجر به تحقق نتايج مشخص و برنامهريزي شده، شود. مهم‌ترین ويژگي فرآيند برنامهريزي استراتژيک در ماهيت كار گروهي آن نهفته است. زيرا در قالب چنين فرآيند و كارگروهي است كه اعتقاد و باور به استراتژي سازمان شكل مي‌گيرد و افراد درگير در اين فرآيند، احساس تعلق و مالكيت نسبت به آن پيدا مي‌كنند.به‌منظور تدوين برنامه استراتژيک دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت از رويکرد تفکر استراتژيک بهره گرفته خواهد شد. همان‌طور که در شکل زير قابل مشاهده مي‌باشد فرايند تفکر استراتژيک با همکاري کميته مشورتي به‌منظور بهره‌مندي از فرصت‌هاي رشد و نقاط قوت دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت اقدام به تدوين استراتژي‌ها مي‌نمايد. در اين فرآيند نظرات و تجارب اعضاي كميته راهبري درجهت تدوين مأموریت دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت، ترسيم دورنماي اهداف کلي آن، تدوين راهبردهاي دستيابي به اهداف و ارائه برنامه اقدام پيشنهادي مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
خروجی‌های قابل انتظار
با توجه به رويکرد تفکر استراتژيک انتظار مي‌رود در مسير تدوين برنامه استراتژيک دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت، موارد زير به‌عنوان خروجي‌هاي مورد انتظار محقق شوند که برخی از آن‌ها در این گزارش و برخی دیگر در فازهای تکمیلی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.• تحليل و شناخت وضع موجود
• بررسي و تعيين شايستگي‌ها و توانمندي‌هاي دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت
• شناخت محيطي و تعيين فرصت‌ها و تهديدات پيش‌روي دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت
• بررسي و تحليل اسناد بالادستي و الزامات قانوني
• شناسايي و تحليل ذينفعان دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت
• تعيين چشم‌انداز و مأموریت
• تعيين اهداف و راهبردهاي کلان دستيابي به اهداف دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت
• ارائه برنامه اقدام پيشنهادي
نقش کارگروه مشورتی در تدوین برنامه راهبردی دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت
براي هدايت فرآيند برنامه راهبردی كميته‌اي تشكيل مي‌شود كه در طول اجراي موضوع قرارداد جلسات مستمر خواهند داشت. اعضاي كميته مشورتي عبارت‌اند از: آقاي دكتر فولادگر، آقاي دكتر عطاری، آقاي دكتر برومند و آقاي مهندس اصغری. در صورت انصراف برخي اعضا و نياز به تغييرات در اعضاي كميته مشورتي، اعضاي جايگزين كميته راهبري به پيشنهاد مجري تعيين خواهند شد.تاکنون دو جلسه با حضور اعضاي کميته مشورتي در خصوص تحليل نحوه پيدايي، تحليل وضع موجود، بررسي اوليه اهداف غايي تشکيل شده است که مطالب طرح شده در ادامه مطرح خواهند شد.
بررسی وضع موجود دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت
تدوين استراتژي و اهداف کلان با بررسي نقاط قوت و ضعف پيش‌روي دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت صورت خواهد گرفت. لذا با بررسي و تحليل اطلاعات به‌دست آمده مي‌توان عوامل و نقاط قوت و ضعف این دفتر (گروه) را به شرح زیر عنوان نمود.نقاط قوت
• ارتباط با بخش مختلف حاکمیت (سیاست‌گذاری، اجرایی ...)
• جایگاه نهادی و قدرت حاکمیتی مناسب
• حضور نخبگان تراز اول سلامت کشور
• تجربیات ضمنی و صریح اعضاء مرکز و گروه
• ارتباط اعضاء گروه با نهادهای اجرایی و قانون‌گذاری و نظارتی
نقاط ضعف
• عدم وجود استانداردهای آینده‌نگری، نظریه‌پردازی و رصد کلان
• نبود شبکه دانشی و نظام مدیریت دانش
حوزه‌های کارکردی دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت
با نگاهی بر جایگاه و حوزه‌های کارکردی مرکز ملی مطالعات راهبردی آموزش پزشکی، می‌توان سه حوزه کارکردی اصلی برای دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت پیش‌بینی نمود. درواقع این گروه با اتخاذ جایگاهی واسطه‌ای میان بازوی تصمیم‌گیرنده و سیاست‌گذار، و همچنین بازوی آموزش و پژوهش حوزه پزشکی کشور، تلاش خواهد نمود تا به برقراری ارتباط غیرمستقیم مؤثر بین این دو نهاد کمک نموده و ضمن ایفای نقش یک مغز متفکر در احصاء و اولویت گزاری نیازهای پژوهشی کشور در حوزه آینده سلامت به‌عنوان یک نقش شناختی، به تعریف موضوعات پژوهشی در قالب یک فعالیت اندیشگاهی پرداخته (حوزه کارکردی تصمیم‌گیری) و تلاش می‌نماید در مقام اجرا و نتیجه‌گیری از این اقدامات پژوهشی انجام‌شده به حمایت و توانمندسازی نهادهای پژوهشی بپردازد (نقش حمایتی).
مبتنی بر نقش‌ها و حوزه‌های کارکردی فوق‌الذکر، و ضمن برگزاری جلسات مشاوره‌ای و همفکری، مأموریت و چشم‌انداز این دفتر به‌قرار زیر مورد بررسی و تدوین قرار گرفته است.
بیانیه مأموریت ( مشتمل بر اهداف Aims، نوع کسب‌وکار Business و ارزش‌های حاکم Values )
مرکز ملّی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی مرجع رسمی شناسایی نیازها، تعریف موضوعات پژوهشی مبتنی بر نیازهای موجود و حمایت از انجام پژوهش‌های حوزه پزشکی در کشور و انتخاب راهبردهای آموزش پزشکی ،می‌باشد. مأموریت دفتر(گروه) در ذیل فعالیت مرکز و در موضوع مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت برای ساخت آینده سلامت و ارتقاء مستمر سیاست‌های آموزش پزشکی حوزه سلامت کشور قرار دارد.چشم‌انداز مطلوب
این دفتر(گروه) با اتخاذ رویکردی واسطه‌گرایانه میان نهادهای پژوهشی و تصمیم گیران حوزه سلامت کشور به‌عنوان مرجعی رسمی در شناسایی و تعریف و حمایت از انجام موضوعات پژوهشی و تصمیم‌گیری در خصوص راهبردهای مورد نیاز کشور درموضوع مطالعات آینده آموزش پزشکی عمل خواهد کرد و از این منظر موجب ایجاد یک تکانش مثبت راهبردی در رفع نیازهای پژوهشی کشور در حوزه پزشکی ،همچنین جهت‌دهی به سیاست‌های کلان اجرایی و آموزشی کشور خواهد شد.ساختار تفکیک راهبردهای دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت
به‌منظور ایفای نقش در انجام رسالت تدوین شده و دستیابی به چشم‌انداز مطلوب، متناسب با سه حوزه کارکردی دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت (حوزه‌های شناختی، تصمیم‌گیری و حمایتی)، راهبردهای پیشنهادی در جلسات کارگروه مشورتی تدوین گردیده و این راهبردها در چهار سطح داخلی دفتر (گروه)، مرکز ملی مطالعات راهبردی، نظام سلامت کشور و در آخر، سطح ملی مورد توافق و پیشنهاد قرار گرفته‌اند. چارچوب دسته‌بندی راهبردهای فوق‌الذکر به‌قرار جدول 1 است.
بدین ترتیب جداول 2 الی 5 به ترتیب مجموعه راهبردهای تدوین‌شده دفتر (گروه) مطالعات آینده آموزش پزشکی حوزه سلامت را در سطوح داخلی، مرکز، نظام سلامت و ملی بیان می‌نمایند.
